Przemoc werbalna / emocjonalna– cicha forma przemocy

Przemoc werbalna to subtelna, lecz niezwykle destrukcyjna forma przemocy, która często pozostaje niezauważona. W przeciwieństwie do przemocy fizycznej, nie pozostawia widocznych śladów na ciele, ale jej konsekwencje mogą być równie, a czasem nawet bardziej, niszczące. Według badań przeprowadzonych przez American Psychological Association (APA), przemoc emocjonalna może prowadzić do trwałych zaburzeń emocjonalnych, takich jak depresja czy lęk, a skutki jej doświadczenia mogą utrzymywać się przez całe życie. Przemoc werbalna obejmuje słowa, wyrazy i ton głosu, które służą do kontrolowania, upokarzania lub ranienia drugiej osoby. Jednym z przykładów jest umniejszanie – działanie polegające na celowym bagatelizowaniu osiągnięć, zdolności lub potrzeb drugiej osoby. Na przykład, gdy ktoś mówi: „To żaden wyczyn, każdy by sobie z tym poradził”, lub „Nie wiem, dlaczego w ogóle się tym przejmujesz”, podkopując w ten sposób poczucie własnej wartości rozmówcy. Innym przykładem może być reakcja na sukcesy ofiary, które zamiast pochwały spotykają się z komentarzami typu: „Miałeś po prostu szczęście” lub „To nic takiego, każdy by tak zrobił”. W efekcie takie zachowania powodują, że osoba doświadczająca przemocy zaczyna wątpić w swoje zdolności i wartość.

Formy przemocy werbalnej

Przemoc werbalna może przybierać różne formy, takie jak:

• Krytykowanie: Ciągłe wytykanie błędów, umniejszanie osiągnięć lub podważanie wartości drugiej osoby. Przykład: „Mogłeś to zrobić lepiej, nawet dziecko by sobie z tym poradziło.”
• Obrażanie: Używanie obelżywych słów, przezwisk lub poniżających określeń. Przykład: „Jesteś kompletnie bezużyteczny, nigdy niczego nie osiągniesz.”
• Szantaż emocjonalny: Groźnie, że opuszczenie relacji lub odebranie wsparcia emocjonalnego będzie skutkiem braku podporządkowania. Przykład: „Jeśli nie zrobisz tego, co mówię, to mnie stracisz.”
• Gaslighting: Manipulacja, która ma na celu wzbudzenie w ofierze wątpliwości co do własnej percepcji, pamięci czy zdrowia psychicznego. Przykład: „Nigdy tego nie powiedziałem, chyba sobie to wymyśliłeś.”
• Sarkazm i ironia: Słowa pozornie niewinne, ale wypowiadane w sposób, który rani i umniejsza drugą osobę. Przykład: „Oczywiście, bo przecież zawsze wiesz najlepiej.”
• Oskarżanie: Nieuzasadnione przypisywanie winy za problemy czy trudne sytuacje. Przykład: „To przez ciebie wszystko się zepsuło, zawsze musisz wszystko komplikować.”
• Bagatelizowanie: Lekceważenie uczuć i potrzeb drugiej osoby, np. przez komentarze typu „przesadzasz” lub „to nic takiego”. Przykład: „Nie rozumiem, dlaczego robisz z tego taką tragedię.”
• Umniejszanie: Działanie polegające na celowym bagatelizowaniu osiągnięć, zdolności lub potrzeb drugiej osoby. Przykład: „To żaden wyczyn, każdy by sobie z tym poradził.” Inny przykład: „Twoje sukcesy są przypadkowe, nie masz w tym żadnej zasługi.”

Konsekwencje przemocy werbalnej

Przemoc werbalna może prowadzić do długotrwałych skutków psychicznych, emocjonalnych i społecznych. Negatywne komunikaty od osób bliskich czy autorytetów mogą trwale wpłynąć na postrzeganie siebie i relacje z innymi ludźmi. Według badań przeprowadzonych przez WHO, około 20% dorosłych, którzy doświadczyli przemocy emocjonalnej w dzieciństwie, ma wyższe ryzyko rozwoju depresji lub zaburzeń lękowych w dorosłym życiu. Oto szczegółowe konsekwencje przemocy werbalnej:

• Obniżona samoocena: Ofiary przemocy emocjonalnej często zaczynają postrzegać siebie przez pryzmat negatywnych opinii agresora. Mogą czuć się niewystarczająco dobre lub niegodne sukcesów, co ogranicza ich rozwój osobisty i zawodowy.
• Depresja i lęk: Ciągłe doświadczenie negatywnych komunikatów może prowadzić do chronicznego poczucia smutku, beznadziei oraz problemów z radzeniem sobie ze stresem. Objawy takie jak drażliwość, brak energii czy trudności w koncentracji stają się codziennością.
• Trudności w relacjach: Osoby doświadczające przemocy werbalnej mogą unikać bliskości z innymi z obawy przed kolejnymi zranieniami. Może to prowadzić do izolacji społecznej i trudności w budowaniu zdrowych, opartych na zaufaniu relacji.
• Problemy psychosomatyczne: Stres związany z przemocą werbalną często manifestuje się fizycznymi objawami, takimi jak bóle głowy, problemy żołądkowe, zaburzenia snu czy napięcie mięśniowe. Długotrwały stres może także prowadzić do poważniejszych schorzeń, takich jak choroby serca.
• Zaburzenia poczucia własnej wartości: Ofiary przemocy mogą mieć trudności z podejmowaniem decyzji, realizacją własnych celów i obroną swoich granic. Mogą także doświadczać uczucia winy lub wstydu, które uniemożliwiają im pełne funkcjonowanie.
• Wpływ na rozwój dzieci: W przypadku dzieci, które doświadczają przemocy werbalnej, skutki mogą być szczególnie destrukcyjne. Zaburzenia emocjonalne, trudności w nauce czy problemy z nawiązywaniem relacji mogą być długotrwałe i wymagać specjalistycznej interwencji.

Zrozumienie i uznanie konsekwencji przemocy werbalnej to pierwszy krok do wsparcia ofiar oraz przeciwdziałania tego rodzaju przemocy.

Jak rozpoznać przemoc werbalną?

Rozpoznanie przemocy werbalnej może być trudne, szczególnie jeśli występuje ona w bliskich relacjach, takich jak związki czy rodzina. Ważne jest zwrócenie uwagi na sygnały ostrzegawcze i zrozumienie, że nasze uczucia są istotnym wskaźnikiem. Oto kilka szczegółowych wskazówek:

• Czujesz się gorszy lub winny po rozmowach z daną osobą. Jeśli każda interakcja powoduje obniżenie Twojej samooceny, to może być znak, że doświadczasz przemocy werbalnej.
• Masz trudności z wyrażaniem własnych myśli i uczuć z obawy przed reakcją. Przemoc werbalna często skutkuje autocenzurą, gdzie obawa przed krytyką lub wyśmianiem hamuje otwartą komunikację.
• Czujesz się emocjonalnie wyczerpany po kontaktach z agresorem. Jeśli regularnie odczuwasz zmęczenie psychiczne i napięcie po rozmowach, może to świadczyć o destrukcyjnym charakterze relacji.
• Zaczynasz wątpić w swoje zdolności i wartość jako osoba. Ciągłe podważanie Twoich kompetencji i decyzji przez inną osobę prowadzi do wewnętrznego konfliktu i utraty pewności siebie.
• Odczuwasz lęk lub niepokój na myśl o spotkaniu z daną osobą. Strach przed kolejną interakcją może wskazywać na obecność toksycznych wzorców komunikacyjnych.
• Sygnały fizyczne i psychosomatyczne: Przemoc werbalna może powodować bóle głowy, napięcie mięśniowe, trudności z koncentracją czy nawet problemy ze snem. Twoje ciało może być wskaźnikiem, że coś jest nie tak.

Rozpoznanie przemocy werbalnej wymaga odwagi i uważności. Warto zasięgnąć opinii zaufanych osób z zewnątrz lub specjalisty, aby uzyskać obiektywną ocenę sytuacji i wsparcie.

Jak sobie radzić z przemocą werbalną?

Jeśli doświadczasz przemocy werbalnej, oto kilka kroków, które mogą pomóc:

1. Zidentyfikuj problem: Nazwij sytuację po imieniu i uznaj, że masz prawo czuć się ranny. Nie ignoruj swoich emocji ani intuicji, które wskazują na toksyczny charakter relacji.
2. Postaw granice: Wyraźnie komunikuj, jakie zachowania są dla Ciebie nieakceptowalne. Możesz powiedzieć: „Nie zgadzam się na taki ton rozmowy” lub „Twoje słowa mnie ranią, proszę, byś przestał.”
3. Szukaj wsparcia: Porozmawiaj z zaufanymi osobami, takimi jak przyjaciele, rodzina czy współpracownicy. Czasami osoby postronne mogą pomóc spojrzeć na sytuację z innej perspektywy. Warto też skorzystać z pomocy terapeuty, który pomoże zrozumieć mechanizmy przemocy i wypracować strategie radzenia sobie.
4. Zadbaj o siebie: Skup się na wzmacnianiu swojej samooceny i dbaniu o własne potrzeby. Praktykuj techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, joga czy spacery na świeżym powietrzu. Pamiętaj, że Twoje zdrowie psychiczne i fizyczne jest priorytetem.
5. Unikaj eskalacji: Jeśli rozmowa staje się zbyt agresywna, zakończ ją, aby chronić swoje zdrowie emocjonalne. Możesz użyć wyrażenia typu: „Potrzebuję chwili, by ochłonąć” lub „Wrócimy do tej rozmowy później.”
6. Dokumentuj incydenty: W przypadkach długotrwałej przemocy, szczególnie w pracy czy w relacjach rodzinnych, warto zapisywać przykłady zachowań agresora. Może to być pomocne, gdy zdecydujesz się szukać pomocy prawnej lub interwencji ze strony instytucji wspierających ofiary przemocy.
7. Rozważ zakończenie relacji: Jeśli przemoc werbalna trwa mimo Twoich wysiłków, może być konieczne podjęcie decyzji o zakończeniu toksycznej relacji. Zadbaj o swoje bezpieczeństwo i dobrostan, szukaj wsparcia w instytucjach zajmujących się ochroną ofiar przemocy.

Rozwiązanie problemu przemocy werbalnej wymaga czasu i konsekwencji, ale z odpowiednim wsparciem można odzyskać poczucie własnej wartości i kontrolę nad własnym życiem.

Rola terapii w procesie wychodzenia z przemocy

Psychoterapia może być kluczowym elementem w procesie radzenia sobie z konsekwencjami przemocy werbalnej. Doświadczony terapeuta potrafi stworzyć bezpieczną przestrzeń, w której ofiara może opowiedzieć o swoich doświadczeniach i rozpocząć proces zdrowienia. Oto, jak terapia może pomóc:

• Odbudowa poczucia własnej wartości: Przemoc werbalna często prowadzi do głębokiego poczucia niższości. Psychoterapeuta pomoże zidentyfikować negatywne przekonania na temat siebie, które zostały ukształtowane przez agresora, oraz zastąpić je pozytywnymi, wspierającymi myślami.
• Rozpoznawanie wzorców przemocy: Terapeuta może pomóc w zrozumieniu mechanizmów przemocy werbalnej, co pozwoli ofierze zidentyfikować toksyczne relacje w swoim życiu i unikać ich w przyszłości.
• Przepracowanie traumy: Długotrwała przemoc werbalna może pozostawić głębokie ślady emocjonalne. Terapia pozwala skonfrontować się z bólem w sposób bezpieczny, redukując jego wpływ na codzienne funkcjonowanie.
• Nauka asertywności i stawiania granic: Wiele osób doświadczających przemocy werbalnej ma trudności z obroną swoich granic. Terapeuta może nauczyć skutecznych strategii komunikacji, które pomogą w budowaniu zdrowszych relacji.
• Wsparcie w budowaniu relacji: Przemoc werbalna często prowadzi do izolacji społecznej. Terapia może pomóc ofierze odbudować zaufanie do innych ludzi i nauczyć się tworzenia relacji opartych na wzajemnym szacunku.
• Radzenie sobie z poczuciem winy i wstydu: Ofiary przemocy często obwiniają siebie za zaistniałą sytuację. Terapeuta pomoże rozpoznać te uczucia jako nieuzasadnione i skierować je na konstruktywne działania w kierunku zdrowienia.
• Wsparcie w podejmowaniu trudnych decyzji: Jeśli ofiara przemocy rozważa zakończenie toksycznej relacji, terapeuta może wspierać ją w procesie podejmowania decyzji oraz przygotować na potencjalne wyzwania, które mogą się z tym wiązać.
• Przygotowanie do przyszłości: Terapia to nie tylko leczenie przeszłości, ale także budowanie lepszej przyszłości. Terapeuta pomaga rozwijać umiejętności radzenia sobie ze stresem, wzmacniać odporność psychiczną i budować zdrowe nawyki emocjonalne.

Dzięki terapii indywidualnej osoby doświadczające przemocy werbalnej mogą odzyskać kontrolę nad swoim życiem, wzmocnić swoją tożsamość i nauczyć się budować relacje oparte na wzajemnym szacunku i wsparciu.

Perspektywa prawna i wsparcie instytucji w Polsce i Krakowie

Przemoc werbalna, choć często bagatelizowana, może stanowić podstawę do działań prawnych, szczególnie gdy przybiera formę zniesławienia, zniewagi lub mobbingu. W polskim prawie istnieją przepisy, które mogą pomóc ofiarom przemocy werbalnej:

• Kodeks karny: Art. 212 i 216 przewidują karę za zniesławienie i zniewagę. Przestępstwa te mogą być ścigane z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że ofiara ma prawo wnieść akt oskarżenia.
• Kodeks pracy: Ofiary mobbingu mogą dochodzić swoich praw na podstawie przepisów Kodeksu pracy. Pracodawca jest zobowiązany przeciwdziałać mobbingowi i zapewnić bezpieczne warunki pracy.
• Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie: W sytuacjach przemocy werbalnej w rodzinie możliwe jest uzyskanie nakazu opuszczenia mieszkania przez sprawcę lub zakazu zbliżania się.

• Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę: Fundacja pomaga dzieciom i młodzieży, które padły ofiarą przemocy, w tym przemocy werbalnej. Prowadzi także działania edukacyjne.
• Niebieska Linia: Ogólnopolski telefon zaufania (800 120 002), który oferuje wsparcie ofiarom przemocy domowej.
• Poradnie zdrowia psychicznego: W Krakowie działa wiele poradni, które oferują pomoc psychologiczną i psychiatryczną dla osób dotkniętych przemocą werbalną.
• Interwencja kryzysowa: Punkty interwencji kryzysowej, dostępne m.in. w ramach lokalnych centrów pomocy rodzinie, oferują natychmiastowe wsparcie, rozmowę z psychologiem oraz pomoc w organizacji dalszego wsparcia prawnego czy terapeutycznego.

Podsumowanie

Przemoc werbalna, choć trudna do zauważenia, ma głęboki wpływ na życie ofiar. Zrozumienie jej mechanizmów i skutków jest kluczowe, aby skutecznie przeciwdziałać i wspierać osoby dotknięte tym rodzajem przemocy. Odpowiednia reakcja, postawienie granic, wsparcie bliskich oraz pomoc specjalistów, takich jak terapeuci czy prawnicy, mogą pomóc w procesie zdrowienia. Warto również pamiętać o dostępnych instytucjach i programach wsparcia, które oferują profesjonalną pomoc. Edukacja i budowanie świadomości społecznej są bardzo ważną częścią w walce z przemocą werbalną.

FAQ: